Şubat 1609’da İstanbul’da doğdu. Asıl adı Mustafa’dır. Doğu’da Hacı Halife, Batı’da Hacı Kalfa adıyla da tanınır. Babası Abdullah, Enderun’da yetişmiş, silahtarlık göreviyle saraydan ayrılmıştı. 14 yaşına kadar özel eğitim gören Kâtip Çelebi, 1623’te Anadolu Muhasebesi Kalemi’ne girdi. IV. Murat Dönemi’nde (1624-1640) girişilen Doğu Seferlerine kâtip olarak katıldı. 1635’te İstanbul’a dönerek kendini tümüyle okuyup yazmaya verdi.
1648’de Takvimü’t-Tevarih adlı yapıtı dolayısıyla Şeyhülislam Abdürrahim Efendi aracılığıyla kalemde ikinci halifeliğe getirildi. Bundan sonra da öğrenme ve öğretme yolundaki çabalarını sürdüren Kâtib Çelebi, peş peşe eserler vermeye başladı. Telif ve çeviri olarak yirmiyi aşkın kitap yazdı. En önemli eserleri tarih, coğrafya ve bibliyografya alanındadır.
Tarih alanındaki yapıtlarının ilki, 1642’de tamamladığı Arapça Fezleke’dir. Dört bölümden oluşan kitapta tarihin anlamı, konusu ve yararı anlatıldıktan sonra, bu alandaki temel yapıtların bir bibliyografyası verilmiş, ardından da Klasik İslam Tarihçiliği’ne uygun olarak, Dünya’nın yaratılışından 1639’a dek kurulan devletler ve meydana gelen önemli olaylar kısaca sıralanmıştır.
Arapça Fezleke’nin devamı niteliğindeki Türkçe Fezleke, 1591-1654 arasındaki olayları anlatan bir Osmanlı Tarihi’dir. Takvimü’t-Tevarih ise, Adem Peygamber’den 1648’e kadar geçen tarihsel olayların bir kronolojisidir.
En tanınmış yapıtlarından olan Tuhfetü’l-Kibar fi Esfari’l-Bihar’da, kuruluş döneminden 1656’ya kadar, Osmanlı Denizciliği’nin bir tarihçesi yanında, Osmanlı Donanması’nın, tersane ve bahriye örgütünün işleyişini anlatır, kaptan-ı deryaların yaşam öykülerini verir. Sonunda da son zamanlarda denizlerde uğranılan başarısızlıkları giderme yolundaki öğütlerini sıralar.
Cihannüma adlı eseri, coğrafya alanındaki yapıtların en önemlilerinden olup, Osmanlı Coğrafyacılığı’nda yeni bir çığır açmıştır.
Kâtib Çelebi’nin Batı’da tanınan en ünlü yapıtı Keşfü’z-Zünun an Esamü’l-Kütübi ve’l-Fünun’dur. Arapça bir bibliyografya sözlüğü olan bu yapıtta, 14.500 kitap ve risalenin adı ve yazarı verilir. Bilim tasnifine göre ve alfabetik olarak düzenlenmiş olan yapıt, yirmi yılda tamamlanmıştır.
Son yapıtı olan Mizanü’l-Hakk fi İhtiyari’l-Ahakk’ta da dönemin din bilgilerinin tartıştıkları çeşitli konular hakkında düşüncelerini açıklar. Karşıt düşüncelere hoşgörüyle bakılmasını öğütler. Büyük Türk bibliyografyacısı Katip Çelebi, 6 Ekim 1657’de İstanbul’da vefat etmiştir.
